NAVENDA NÛÇEYAN –
Zeynep Guner Nivîsand
Welatê kê hebe û ew welat dagirkirî nebe standartê wê welatê baş bin, tu kes ji wî welatî nabe penaber.
Gelek sedemen penaberiyê hene. Yek ji wan jî şer e. Mirov ji ber zilm û êrîşên serdestan, ji welatê xwe koç dikin û dibin penaber. Tu kesên ku di welatên wan de aramî, aştî, demokrasî an jî xizanî tune, ji welatê xwe dernakeve û li deriyê welatek din naxe. Standartê welatên mirov tê de dijîn bilind be, mirov ji vir naçe cihek din. Em kurd koçberiyê baş dizanin. Kesên herî baş vê rewşê dikarin fêm bikin kurd in.
Kurd bi sedan sal in di bin dagirkeriyê de ne. Welatê me bi peymanên wek Qesrî-Şîrîn ku di navbera Osmanî û Îranê de hat mohrkirin, bû du parçe. Bi peymana Lozanê ya di 24’ê Tîrmeha 1923’an jî bû çar parçe. Kurdên ku xwedî gotin û hêz bûn, piştî peymana Lozanê û bi avakirina çar dewletên dagirker ve rastî polîtîkayên înkar û tunêkirinê hatin.
Bi taybet kurdên ku bi tirkan re ji bo avakirina Tirkiyeyê şer kirin, li ser wan kurdan polîtîkayên tasfiyekirinê, çewisandinê û sirgûnkirinê hat meşandin. Li dijî wan polîtîkayên qirêj di sala 1925’an Şêx Seîd, di sala 1930’an da Agirî û Zîlan, di sala 1938’an de jî Serhildana Dêrsimê pêk hat. Tevî ku di ser peymana Lozanê de 98 sal derbas bibin jî, kurdan dev ji têkoşîna xwe ya azadiyê bernedan.
Ev qas parçebûn û sirgûnkirinê jî kurdan ji têkoşînê dûr nexistin. Ne tenê li Kurdistanê, her wiha li her derê ku kurdan xwe gihandine û giyana xwe berdewam dikin li ser pêyan man, dev jî doza xwe ya azadiyê bernedan.
Elbet kurdên ku îro penaber in rastî gelek zehmetiyan tên. Aliyek wan herdem kêm dimîne. Li aliyek welat dagirkiriye û jê dûr in, li aliyê din penaber in û ji bo gelekan adeptebûna çandek din û zimanek din bi xwe re gelek zehmetiyan tîne.
Ne hêsan e ku tu kes axa xwe, mala xwe, malbata xwe li dû xwe bihêle û dest bi jiyanek nû ya ku tu qet nas nakî bike. Tu dizanî tu ji çi yan kê direvî, lê tu nizanî tu diçî ku û rastî çi têy. Ev tiştên ku rastê te tên bi xwe re çi binîn.
Şansê her kesî ne wek hev e. Gotinek heye, fransî dibêjinn Napolyon gotiye ‘Erdnigarî çarenûsa mirov e.’ Ji ber vê çarenûsê gelek caran mirov nikare ji bo xwe biryara pêşerojê bide lê ji ber biryarên li ser erdnigariya me kes/hêzên din biryar didin. Em mecbûr dimînin hemû jiyana xwe biguherînin û li gorî rewşê, demê dîzayn bikin.
Ji wan guhertinan ne tenê gelê kurd, li Rojhilata Navîn û heya Asyaya Navîn Afganistanê jî gelek gel ji ber dagirkeriya hêzên hegemon û emparyalîst di bin metirsiyê de ne.
Gelê ku welatên wan hene jî, wek afganan aştî û aramî neditîne. Ev jî ji ber dagirkeriya hêzên hegemon, ji ber îslamîstan û sîstema patriarkal herdem rastî êrîş û dagirkeriyê hatine.
Li hemberî sovyetan Talîban di sala 1994’an de li Kandaharê hat avakirin. Bi hatina Talîbanê li Afganistanê gelek guhertin çêbûn. Jin ji jiyana rojane hatin dûrxistin, xwendina keçan qedexe kirin, bandorek negatîf li ser jiyana civak û jinan çêkirin.
Dagirkirina Afganistanê tiştek nû nin e. Sed sal berê îngilîzan êrîşê wan kir lê bi ser neketin. Piştî êrîşa 11’ê Îlona 2001’an Amerîka Ûsama bin Ladîn hincet nîşan da û Afganistanê dagir kir. Li ser dagirkirinê Amerîka ya ku digot em azadiya jinan girîng dibînin û em wan diparêzin, yên herî zirara mezin dan rêxistinên jinên afgan dîsa ew bûn.
Salên dawî çiqas jinên afgan xwe birêxistin kiribin jî, îro dîsa hêzên wek Amerîka Efganistanê radestê Talîbanê kirin. Ev jî bi xwe re metirsiyek mezin tîne. Li aliyek kuştinên jinan zêde dibe li aliyê din, jin dîsa ji deskeftiyên xwe dibin.
Dîsa penaberî zêde dibe û gel ji axa xwe tên dûrxistin. Ji bêçareseriyê dayik zarokên xwe didin leşkerên amerîkî, pêkû wan ji nav lepên Talîbanê xelas bikin. Ev yek gotina ‘berxê emanetê gur dikin’, tîne bîra mirov. Yên ku wan teslîmê Talîbanê dikin dîsa ev hêz bûn.
Bi milyonan mirov dibin penaber. Ev penaberî bi xwe re çi bîne em ê di demên pêş de bibînin. Lê ya ku li hemberî dagirkeran divê bê kirin ewilî xurtkirina rêxistinên demokratîk û civakî ne. Bi van hêzên komcivakî û bi têkoşîna hevkar a gelên bindest û xweparastinê encax serdest gav şûnve biavêjin.
WELAT
